In 2023 programmeert de Leidse Salon getoonzette Russische, Franse, Duitse en Engelse gedichten. Het schrijven van verzen en het toonzetten van deze teksten gaan niet altijd hand in hand. Gedichten worden meestal niet geschreven met de intentie ze op muziek te zetten. Maar over een van de gedichtencycli van Heinrich Heine schreef een criticus: 'Wat een goudmijn is deze liedverzameling voor een geïnspireerd componist.' Of het componeren en het dichten letterlijk ook zo'n goudmijn is, is de vraag. De dichter Heine (1797- 1856) was in staat zijn talent te ontwikkelen dankzij de financiële steun van zijn gefortuneerde oom. Dit vrijgevig familielid had overigens weinig op met de literaire aspiraties van Heine: 'Als hij iets nuttigs had geleerd, zou hij geen boeken hoeven te schrijven' verzuchtte oom Salomon. Heine kreeg al tijdens zijn leven erkenning als dichter, schrijver en essayist en sloot een contract met uitgever Hoffmnann en Campe. Heine was bij componerende tijdgenoten een geliefd dichter. Zijn teksten lenen zich door hun grote muzikaliteit dan ook om getoonzet te worden ook al waren ze niet in opdracht geschreven. Grote componisten als Schumann gebruikten zijn teksten en zijn roem snelde verder naar de Nederlanden waar toondichters als Diepenbrock naam maakten met Heine composities.
Vonden Heines gedichten aftrek onder componisten, de Ierse dichter en Nobelprijswinnaar W. B. Yeats (1865-1939) stond uiterst gereserveerd tegenover het toonzetten van zijn gedichten. De gevierde dichter én senator wilde geen woord van zijn poëzie laten 'verspillen' ten dienste van de muziek. Bij zijn samenwerking met componisten experimenteerde hij met instrumentale begeleidingen die de voordracht van de tekst moesten ondersteunen. Yeats had contacten met zeer bijzondere componisten als de Amerikanen George Ant- heil en Harry Partch. Wat zal hij gezegd hebben van het gebruik van zijn teksten door de Britse Folkrockband the Waterboys die met zanger Mike Scott in 2010 een heel album uitbrachten waarin twintig gedichten van hem werden gebruikt?
Mecenas Princesse Edmond de Polignac, Amerikaans erfgenaam van het Singer naaimachine fortuin vroeg componist Gabriel Fauré en dichter Paul Verlaine samen te werken bij het schrijven van een opera. De spreekwoordelijke littekens van het turbulente, met schandalen omgeven leven van alcoholist Verlaine, maakten een samenwerking tussen de beide grootheden echter bijna onmogelijk. De opera kwam er niet maar bij de creatie van een vijftal liederen: Cinq melodies 'de Venise' werd er daadwerkelijk samengewerkt. On- danks de levenswandel van dichter vagebond Verlaine werd zijn werk door collegadichters zeer gewaardeerd en Verlaine werd aan het eind van zijn leven bedacht met de eretitel 'Prince des Poetes'. Overigens kon de poëzie van Verlaine een groot lezerspubliek bekoren. Bloemlezingen van zijn werk die na zijn dood verschenen vonden gretig aftrek. Uiteindelijk gebruikte Fauré in zijn liederencyclus 'La Bonne chanson' de teksten van Verlaine uit 1870. Of hij daar de uitgever voor betaalde vermeldt de historie niet.
Waar Heine tijdens zijn leven samenwerkte met componisten, greep de Russische componist Medtner (1880-1956) terug op grote dichters als Poesjkin (1799-1837). Zijn doorwrochte muziek bedient zich van de teksten van dichters als de genoemde Poesjkin en eveneens vroeg-negentiende eeuwse Lermontov, nog zo'n andere Russische literaire held. Hier geen discussies tussen tekst- en toondichter. Het opvallende in de liederen van Medtner zijn de zeer rijke en overvloedige pianopartijen bij de krachtige melodische lijnen. Een wereld van verschil met de Franse en Duitse liedcultuur uit de negentiende eeuw.
Nog één keer Verlaine over de dichtkunst in zijn Art Poétique:
‘De la musique avant toute chose’.
Bekijk alle concerten binnen dit thema